“အခု လေပြင်းတိုက်တိုင်း အသေကောင်တွေရဲ့ အနံ့က လေကို ပြည့်လျှံစေတယ်။” မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပြီးခဲ့သည့်လ ၂၈ ရက်နေ့က ၇ ဒသမ ၇ မီလီယံ ငလျင်လှုပ်ခတ်ပြီးနောက် ငလျင်ဒဏ်ခံရသည့် ဒေသအခြေအနေများကို စစ်ကိုင်းမြို့ခံ သာငယ်က ပြောဆိုခဲ့သည်။
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် လူပေါင်း လေးထောင်ကျော် သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ နီပေါနိုင်ငံသူအများစုအတွက် ဆိုရှယ်မီဒီယာပေါ်ရှိ သတင်းနှင့်ဓာတ်ပုံများပေါ်ရှိ ငလျင်၏မြင်ကွင်းများသည် ယခုသီတင်းပတ်အတွင်း လွန်ခဲ့သော 10 နှစ်ခန့်က 2015 နီပေါငလျင်အတွက် နာကျင်စရာအမှတ်တရများကို ပြန်လည်ရရှိစေခဲ့သည်။
ခတ္တမန္ဒူရှိ သီးသန့်ဒေတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုနှင့် ဆော့ဖ်ဝဲဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကုမ္ပဏီ Togglecorp မှ ဒေတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာသူအနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ၊ မော်ရိုကို၊ Türkiye-Syria နှင့် နီပေါနိုင်ငံတို့တွင် လတ်တလော ငလျင်လှုပ်ခတ်မှုများနှင့် ပတ်သက်သည့် ဒုတိယအချက်အလက်များကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းအပါအဝင် ပရောဂျက်များစွာတွင် ကျွန်ုပ်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ဒေတာများသည် ကြီးမားသော ဘေးအန္တရာယ်များကို နိုင်ငံများက တုံ့ပြန်ပုံတွင် ရှင်းလင်းပြတ်သားသော ပုံစံနှင့် နာကျင်သော ကွာဟချက်များကို ပြသထားသည်။
Data Entry and Exploration Platform (DEEP) မှ ပြုလုပ်သော ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုတွင် ရှင်းလင်းပြတ်သားသော်လည်း ဆိုးရွားလှသော အဖြစ်မှန်ကို ဖော်ပြသည်- ငလျင်၏ ကုန်ကျစရိတ်သည် အသက်ဆုံးရှုံးခြင်း သို့မဟုတ် အဆောက်အဦများ ပျက်စီးခြင်းအတွက်သာ တိုင်းတာရုံသာမကဘဲ အရှိန်၊ ညီမျှမှုနှင့် တုံ့ပြန်မှုဆိုင်ရာ ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်မှုများတွင်လည်း ပေါင်းစပ်ပါဝင်ပါသည်။ အချို့သော အသိုက်အဝန်းများ ပြန်လည်တည်ဆောက်ကြပြီး အများအပြား ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။
နီပေါ၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ကျန်းမာရေးစနစ် ဝန်ပိုလွန်ကဲမှုနှင့် ရေနှင့်ဆက်စပ်သော ရောဂါဖြစ်ပွားမှုများကဲ့သို့သော ငလျင်ဒဏ်ခံစားခဲ့ရသည့် အခြားနိုင်ငံများကြားတွင် မျှဝေရုန်းကန်မှုများသာမက အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် နိုင်ငံရေးရလဒ်များကို မည်ကဲ့သို့ သက်ရောက်မှုရှိစေမည်ကိုလည်း ထုတ်ဖော်ထားသည်။
အထူးသဖြင့် နီပေါနှင့် ဒေသတွင်းရှိ အခြားနိုင်ငံများတွင် ပေါ်ထွက်လာသည့် ဆောင်ပုဒ်တစ်ခုမှာ ငလျင်လှုပ်ခြင်းမှာ ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း မရှိသော်လည်း တုံ့ပြန်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ငလျင်လှုပ်ခတ်မှုအတွင်း အချို့ဒေသများတွင် နေအိမ် ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း ပြိုကျခဲ့ပြီး ဆေးရုံ ၂၈ ရုံ ပျက်စီးခဲ့သည်။ ထိုသို့ဖြစ်ခဲ့သည့်တိုင် အကူအညီပေးရေးလုပ်သားများသည် အကူအညီနှင့် လိုအပ်နေသော ကယ်ဆယ်ရေးလုပ်ငန်းများကို ပို့ဆောင်စဉ်တွင် လုံခြုံရေးခြိမ်းခြောက်မှုများ ဆက်လက်ကြုံတွေ့နေရသည်။
Sindhupalchok၊ Dolakha နှင့် Gorkha ကဲ့သို့သော ခရိုင်များရှိ ကျန်းမာရေး အဆောက်အအုံ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ပျက်စီး သို့မဟုတ် နစ်မြုပ်ခဲ့သည့် 2015 ငလျင်အတွင်း နီပေါတွင် အလားတူ ဆေးရုံအခြေခံအဆောက်အအုံဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ အချို့နေရာများတွင် ဆရာဝန်များသည် ကွက်လပ်များ၊ တာပေါ်လင်များအောက်တွင် လူနာများကို ကုသပေးကြပြီး ရပ်ကွက် အဆောက်အဦများ ပြိုကျကာ အရေးပေါ် ရွက်ဖျင်တဲများ မရှိခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။
ကိုဖတ်ပါ- ဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာ ပြဿနာများ၊ Sonia Awale
2023 Türkiye-Syria ငလျင်အပြီးတွင် ရေ၊ မိလ္လာနှင့် တစ်ကိုယ်ရေ သန့်ရှင်းရေးစနစ်များ ပျက်ကွက်မှုကြောင့် ကာလဝမ်းရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုများ မြင့်တက်လာပြီး ယာယီတဲများသည် နေရာရွှေ့ပြောင်းရန် လိုအပ်ချက်များကို အမီလိုက်နိုင်ခြင်းမရှိပေ။ နီပေါနိုင်ငံတွင် ထိုပမာဏအတိုင်း ကာလဝမ်းရောဂါဖြစ်ပွားမှု မကြုံတွေ့ခဲ့ရသော်လည်း ငလျင်လှုပ်ပြီးနောက် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါများနှင့် မိလ္လာဆိုင်ရာ စိုးရိမ်ပူပန်မှုများ အထူးသဖြင့် အိမ်သာလုံလောက်မှုမရှိသော ယာယီစခန်းများနှင့် တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းမှု အားနည်းသော ယာယီစခန်းများတွင် အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့ပါသည်။
မော်ရိုကိုနိုင်ငံတွင် ၂၀၂၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာငလျင် လှုပ်ခတ်ပြီးနောက်၊ တောင်ပေါ်ကျေးရွာအများအပြားတွင် သွားလာခွင့်မရခြင်းကြောင့် မိသားစုများသည် အပျက်အစီးများကို ရှင်းလင်းရန် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာဝန်ထမ်းများက ဖျားနာပြီး ဒဏ်ရာရသူများကို အိမ်ပြင်တွင် ကုသခိုင်းပြီး အပျက်အစီးများကို လက်ဗလာဖြင့် တူးဖော်ခဲ့ရသည်။ နီပေါသည် မော်ရိုကိုနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့တွင် အလားတူ ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများကို မျှဝေပါသည်။
2015 ခုနှစ် ငလျင်အတွင်း Rasuwa၊ Gorkha နှင့် Lamjung ရှိ ကျေးရွာများတွင် မြေပြိုမှုများနှင့် ပျက်စီးသွားသော လမ်းများ ပြတ်တောက်ခဲ့ပြီး ကယ်ဆယ်ရေးအဖွဲ့များကို ရဟတ်ယာဉ်များပေါ်တွင် မှီခိုနေရကြောင်း သိရသည်။ ယနေ့အချိန်တွင်ပင်၊ အထူးသဖြင့် Karnali နှင့် Sudurpaschim ပြည်နယ်များရှိ ဝေးလံခေါင်သီသော တောင်ကုန်းနှင့် တောင်တန်းဒေသများသည် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များအတွင်း ရောက်ရှိရန် ခက်ခဲနေဆဲဖြစ်သည်။ ငလျင်များသည် သဘာဝအတိုင်းဖြစ်သော်လည်း မညီမျှခြင်းနှင့် နှောင့်နှေးသည့်တုံ့ပြန်မှုသည် လူလုပ်၍ ကာကွယ်နိုင်သည်။
ကာကွယ်နိုင်သော ကွာဟချက်များကြောင့် နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းတွင် ပုံစံများ ထပ်ခါထပ်ခါ ဖြစ်နေသည်။ ထင်ရှားသော ဥပမာတစ်ခုမှာ စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးကူညီမှု၏ နာတာရှည် ရံပုံငွေ နည်းပါးနေခြင်းသည် စိတ်ဒဏ်ရာကြောင့် အသံတိတ် ဒုတိယလှိုင်းအဖြစ် ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဟု အသိအမှတ်ပြုမှု ကြီးထွားလာနေပါသည်။
ဆီးရီးယားတွင် လူပေါင်း 3,000 သာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရှေးဦးသူနာပြုစုခြင်းကို ရရှိခဲ့ပြီး 1.5 သန်းကျော် အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်ခံစားရသူ ၉ သန်းကျော်ရှိပြီး စစ်ကိုင်းနှင့် မန္တလေးကဲ့သို့ ဒေသများတွင် အမျိုးသမီးနှင့် မိန်းကလေး အများစုမှာ စိတ်ကျန်းမာရေး ဝန်ဆောင်မှုများကို လက်လှမ်းမမီကြပေ။ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုစနစ်များလည်း လျင်မြန်စွာ ပြိုလဲသွားခဲ့သည်။ မော်ရိုကိုနိုင်ငံရှိ Mohammed VI University Hospital ကဲ့သို့သော ဆေးရုံများသည် လူနာများကို အပြင်ဘက်တွင် ကုသပေးခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင် မန္တလေးဆေးရုံကြီး ၂၅ ရုံ၊ ရှမ်းပြည်နယ်တွင် ၂၈ ရုံ၊ ပဲခူးတွင် ၂၂ ရုံနှင့် နေပြည်တော်တွင် ၂၄ ရုံ ပျက်စီးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။
ရွေ့လျားဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ယူနစ်များသည် ဆီးရီးယားတွင် လူပေါင်း 7,870 အထိ ထိရောက်ကြောင်း သက်သေပြနိုင်ခဲ့သော်လည်း အစီအစဉ် ညံ့ဖျင်းမှုနှင့် ကြိုတင်နေရာချထားမှု ချို့တဲ့မှုကြောင့် ၎င်းတို့ကို အသုံးမပြုရသေးပေ။ စစ်ဘေးရှောင်အမျိုးသမီးများသည် ဘေးကင်းသော အမိုးအကာများ၊ မီးအလင်းရောင်များ သို့မဟုတ် ဂုဏ်သိက္ခာရှိ ကိရိယာများ ချို့တဲ့နေသည့် မြန်မာနှင့် ဆီးရီးယားနှစ်နိုင်ငံစလုံးတွင် အကာအကွယ်အန္တရာယ်များ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။
2015 ခုနှစ်တွင် နီပေါ၏ကိုယ်ပိုင်အတွေ့အကြုံသည် ဤပုံစံများကို ကြေကွဲဖွယ်ပဲ့တင်ထပ်နေသည်- စိတ်ကျန်းမာရေးပြဿနာများ ဘေးဖယ်ထားခံရခြင်း၊ Sindhupalchok နှင့် Dolakha ကဲ့သို့သော ခရိုင်များရှိ ဆေးရုံများ ထိခိုက်ခဲ့ရပြီး ယာယီခိုလှုံရာများတွင် ကျားမရေးရာ အကာအကွယ်ပေးမှုမှာ အလွန်အမင်း မလုံလောက်ပါ။ ဤနိုင်ငံဖြတ်ပိုင်းခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုမှ သင်ခန်းစာသည် ရှင်းနေသည်- နီပေါလိုနိုင်ငံများသည် စိတ်ကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုများ၊ မိုဘိုင်းကျန်းမာရေးအခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကျရောက်ခြင်းမပြုမီ ကျားမရေးရာထိခိုက်လွယ်သောကာကွယ်မှုတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံခြင်းမပြုပါက၊ သမိုင်းသည် ကြမ်းတမ်းသောနည်းလမ်းများဖြင့် သူ့ဘာသာသူ ဆက်လက်တည်ရှိနေမည်ဖြစ်သည်။
ဤနေရာတွင် နည်းပညာသည် အရေးကြီးကြောင်း သက်သေပြနေပါသည်။ ဒေတာနှင့် ဒစ်ဂျစ်တယ် ကိရိယာများသည် နယ်နိမိတ်များတစ်လျှောက် ခေတ်ရေစီးကြောင်းများကို ဖော်ထုတ်နိုင်သည်၊ ပေါင်းစပ်ညှိနှိုင်းမှုကို အားကောင်းစေပြီး စောစီးစွာ တုံ့ပြန်မှုကို တိုးတက်စေနိုင်သည်။ နီပေါတွင်၊ ဒစ်ဂျစ်တယ်ပစ်မှတ်ထားကိရိယာများသည် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ တုံ့ပြန်သူများအား အဝေးမှ သို့မဟုတ် နိုင်ငံရေးအရ မတည်ငြိမ်သော ဆက်တင်များတွင်ပင် မည်သည့်နေရာနှင့် လိုအပ်သည်များကို ကောင်းစွာချိန်ညှိရန် ကူညီပေးခဲ့သည်။
ဥပမာအားဖြင့်၊ Vulnerability Assessment Mapping နှင့် KOBO စစ်တမ်းများကဲ့သို့ ဒစ်ဂျစ်တယ်ကိရိယာများကို နီပေါနိုင်ငံ၏ 2015 ငလျင်အပြီး Sindhupalchok နှင့် Dolakha ၏ လက်လှမ်းမမီသောဒေသများရှိ ထိခိုက်လွယ်သောအိမ်ထောင်စုများကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ရန် အသုံးပြုခဲ့ပြီး တုံ့ပြန်သူများအား အကူအညီများပိုမိုတိကျစွာပေးပို့နိုင်ရန် ကူညီပေးသည်။ ဤပလပ်ဖောင်းများသည် တုံ့ပြန်မှုများကို ပိုမိုမြန်ဆန်စေရုံသာမက စရိတ်စကပါ ထိရောက်မှုရှိကြောင်း၊ ထပ်တူထပ်နေခြင်းကို ရှောင်ကြဉ်ပြီး အကန့်အသတ်ရှိသော အရင်းအမြစ်များကို ၎င်းတို့ လိုအပ်သည့်နေရာသို့ အများဆုံးရောက်ရှိစေကြောင်း သေချာစေပါသည်။
ကွင်းဆင်းအစီရင်ခံစာများ၊ အစိုးရအပ်ဒိတ်များနှင့် ပြင်ပမှ ထိုးထွင်းသိမြင်မှုများ အပါအဝင် မှန်ကန်သောဒေတာအမျိုးအစားများကို စုဆောင်းခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းဖြင့်၊ ဒစ်ဂျစ်တယ်-ပထမချဉ်းကပ်မှုမှတစ်ဆင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းသည် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များအတွက် ပိုမိုပါဝင်ပြီး အထောက်အထားအခြေပြု တုံ့ပြန်မှုကို ပုံဖော်ရာတွင် ကူညီပေးနိုင်ပါသည်။ သီးသန့်တုံ့ပြန်မှုမှ ဒေတာအသိပေးလုပ်ဆောင်မှုသို့ ပြောင်းလဲခြင်းသည် ကျွန်ုပ်တို့အား အချိန်၊ ငွေနှင့် အသက်များကို သက်သာစေပါသည်။
နောက်ဆုံးတွင် မြေငလျင်များ ဆက်လက်တိုက်ခတ်နေမည်ဖြစ်သော်လည်း ကျွန်ုပ်တို့ မည်သို့တုံ့ပြန်နိုင်သည်၊ ပြောင်းလဲရမည်နည်း။ DEEP ကဲ့သို့ ကိရိယာများနှင့် အကျပ်အတည်းဖြတ်ကျော် ဒစ်ဂျစ်တယ် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုတို့ကို အသုံးပြုခြင်းသည် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များအတွက် ပိုမိုထက်မြက်သော ဆုံးဖြတ်ချက်များ မြန်ဆန်စွာ ချနိုင်စေရန်အတွက် မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါသည်။ ပိုမိုကောင်းမွန်သောကြိုတင်ပြင်ဆင်မှုအစီအစဉ်များ၊ ရပ်ရွာအဆင့်တုံ့ပြန်မှုများနှင့် အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ ထိုးထွင်းသိမြင်မှုများဖြင့်၊ အကျပ်အတည်းဖြစ်နေချိန်တွင် အစိုးရများနှင့် အကူအညီပေးရေးအေဂျင်စီများက လူများကို မည်သို့ကာကွယ်ပေးသည်ကို ကျွန်ုပ်တို့ ပြောင်းလဲနိုင်သည်။
ငလျင်များသည် ငလျင်အက်ကြောင်းများထက် ပိုမိုထင်ရှားသည်- ၎င်းတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုစနစ်များတွင် အားနည်းချက်များကို ဖော်ထုတ်ပေးပါသည်။ မှန်ကန်သောကိရိယာများနှင့် အတွေးအမြင်များဖြင့်၊ နောက်တစ်ကြိမ်တုန်ခါမှုမဖြစ်ပွားမီ ထိုအက်ကွဲကြောင်းများကို စတင်ပိတ်သိမ်းနိုင်သည်။
Ruby Thapaliya သည် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ ဒေတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာသူဖြစ်ပြီး လက်ရှိ Togglecorp တွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်နေသော ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးနောက်ခံရှိသူဖြစ်သည်။
About the Author
